فساد در بورس از کجا نشات مي گيرد؟

سعيد اسلامي بيدگلي- يکي از کارکردهاي بازارهاي مالي تخصيص بهينه منابع است و در ادبيات اقتصاد مالي گفته مي شود که شفافيت و تقارن اطلاعاتي از پيش نيازهاي رسيدن به چنين تخصيصي است. اطلاعات شفاف و يکسان موجب مي شود سوءاستفاده از اطلاعات از بين برود و اساساً کسي به دليل داشتن اطلاعات (و نه دانش) سود اضافه کسب نکند. اما چرا درکشورهاي جهان سوم بازارهاي مالي نقش کليدي خود در ايجاد شفافيت کافي را ايفا نمي کنند؟

تقارن اطلاعاتي و عدم کسب سود از اطلاعاتي که حاصل دانش و تخصص نيست و به جايگاه و رتبه افراد مرتبط است، يکي از مهم ترين دغدغه هاي مديران بازار سرمايه در اقتصادهاي توسعه يافته است و گاهي مجازات هاي سنگين براي استفاده از اطلاعات نهاني وضع مي شود. به رغم قوانيني که در اين باره وجود دارد بي اعتمادي به اطلاعات موجود در بازار سرمايه و معاملات براساس اطلاعات نهاني در کشور ما هم موضوعي جدي و مورد بحث است. اطلاعات در مبداء توليد (که معمولاً شرکت هاي بورسي هستند) با خطاي نسبتاً بالا و تاخير زياد منتشر مي شود. انحرافات اطلاعات مالي اعلام شده از سوي شرکت ها گاه آن قدر زياد و تکرارشونده است که تصور غيرعمدي و اتفاقي بودن آن دشوارتر از هر تفکر ديگري است.

نهاد ناظر نيز انگار توان مقابله با تخلفات را ندارد يا با شرکت هاي بورسي چندگانه رفتار مي کند.آسيب جدي ديگري که بازارهاي سرمايه توسعه نيافته ازجمله کشور ما را تهديد مي کند، دخالت نهادهاي قدرتمند در کنترل اطلاعات و معاملات است. اين آسيب در کشورهايي که مجموعه هاي شبه دولتي به کسب وکار مشغول هستند، بسيار بيشتر است. از جمله مهم ترين بخش هايي که در بازارهاي سرمايه جهان تحت نظارت و کنترل دقيق است، شرکت هاي معامله گر و کارگزار و مديران سرمايه گذاري هستند. سوءاستفاده از موقعيت هاي معاملاتي از مجرمانه ترين اقدامات در بازارهاي سرمايه جهان است.

اما در بورس هاي توسعه نيافته معضل استفاده از چنين موقعيت هايي جدي است. بسياري از اطلاعاتي که در سطح دولت و مجلس تعيين مي شود، در بازار سرمايه، ثروت سهامداران و ريسک آنان اثرگذار است و تصميمات دفعي تنها ريسک اين بازار را افزايش مي دهد. ضمناً چنين تصميماتي اين شائبه را ايجاد مي کند، که عده اي در پس اين تصميمات به دنبال منافع شخصي و گروهي خود هستند و آنچه البته اهميت ندارد وضعيت سهامداران در بازار سرمايه است.موارد بالا که گفته شد نبايد بهانه اي باشد براي دوري از بازار سرمايه يا عدم توجه به آن. واقعيت اين است که همين بازار سرمايه ناکاراي ايران بسيار بسيار (با تاکيد) شفاف تر، پوياتر و کاراتر از شبکه پولي (بانک ها) کشور است. طي سال هاي گذشته توسعه ابزارها، نهادها و حجم نوآوري ها در اين دو بازار (بازار سرمايه و بازار پول) غيرقابل مقايسه است.