سود‌سازی حبابی بیمه‌های کشور

مبلغ حق بیمه‌های صادره قابل توجه بوده به طوری که بر اساس صورت مالی شرکت‌های بیمه‌ای و اعلام بیمه مرکزی میزان حق بیمه دریافتی 28 شرکت بیمه‌ای در حدود 80 هزار میلیارد تومان و در مقابل میزان خسارت 41 هزار میلیارد بوده است.
بنابراین می‌توان درآمد ناخالص این صنعت را 39 هزار میلیارد تومان برآورد نمود که چهار برابر کل درآمد نفتی کشور در سال 99 بوده است.

رشد سرسام‌آور درآمد شرکت‌های بیمه‌ای و افزایش تعرفه‌های آنها در کنار عدم توسعه فنی و زیرساختی و در عین حال عدم رضایت مراجعین از پرداخت خسارت‌ها، توضیح‌دهنده معمای درآمد بالای صنعت بیمه خواهد بود. صنعتی که در مجموع 15 هزار نیروی کار در کمتر از 1000 شعبه آن مشغول بوده چنین درآمدی داشته که حتی با وجود کسر مالیات، عوارض و... سود بالایی را برای این شرکت‌ها رقم زده است.

اما آیا این روند ادامه‌دار خواهد بود؟ با این همه چنین درآمد‌هایی چندان به توسعه و تنوع بیمه نامه‌ها و ابزار‌های بیمه‌ نشده و انتظارات و نگاه مردم هم رو به روز منفی‌تر شده است.

درآمد 39 هزار میلیاردتومانی شرکت‌های بیمه
براساس گزارش بیمه مرکزی ایران و بررسی صورت‌های مالی منتشر شده، در 9 ماهه ابتدایی سال‌جاری 28 شرکت بیمه‌ای کشور 79 هزار و 900 میلیارد تومان حق‌ بیمه دریافت کرده‌اند. این شرکت‌ها با صدور بیمه‌نامه‌های متعدد در 16 رشته متفاوت بیمه‌ای (آتش‌سوزی، حوادث و...) توانسته‌اند این رقم را محقق کنند.

باید یادآوری شود که بررسی آمار عملکرد شرکت‌ها و رشته‌های بیمه در این مدت آنچنان نمی‌تواند ارزیابی دقیقی از عملکرد آنها در دسترس قرار دهد و فعالیت واقعی‌شان را نشان بدهد، چراکه با گذشت 9 ماه از سال، دریافت کامل حق بیمه‌های مربوط به برخی بیمه‌نامه‌های صادره در این مدت انجام نگرفته و تا پایان سال وصول خواهند شد.

اما بررسی روند افزایش حق بیمه‌ها نشان می‌دهد که در سال‌هایی که تورم بیش از 20‌درصد بوده، افزایش حق بیمه‌های تولیدی رقمی بیش‌تر از 30‌درصد را نشان داده است. با این اوصاف در سال‌جاری میزان حق بیمه 28 شرکت فعال این صنعت در مجموع از 100 هزار میلیارد تومان تجاوز خواهد کرد که با توجه به وسعت فیزیکی و فنی این صنعت رقم خیره‌کننده‌ای است.
به‌طور کلی بررسی وضعیت یک دهه اخیر صنعت بیمه کشور نشان می‌دهد حق‌بیمه تولیدی شرکت‌های بیمه طی سال‌های1392 تا پایان سال 98 تقریباً 3.6 برابر و تا پایان 9 ماهه سال‌جاری 5 برابر شده است.

این افزایش بیش از آنکه به افزایش سرانه بیمه و رشد تعداد بیمه‌نامه‌ها مربوط شود، به گران‌تر شدن تعرفه‌های بیمه‌ای متفاوت مربوط بوده است. نسبت خسارت بازار هم در طی این مدت با 2 واحد کاهش (در مقایسه با سال گذشته) به 51‌درصد رسیده که پایین‌ترین رقم در سال‌های اخیر است. با توجه به حق بیمه و خسارات پرداختی در 9 ماهه ابتدایی سال‌جاری می‌توان درآمد عملیاتی ناخالص این صنعت را چیزی در حدود 39 هزار میلیارد تومان برآورد کرد.

درآمد شرکت‌های بیمه‌ای‌ کجا می‌رود؟
آخرین آمارهایی که بیمه مرکزی از صنعت بیمه منتشر کرده، نشان می‌دهد که وضعیت شیوع بیماری کرونا برخلاف دیگر صنایع برای بیمه، عاملی سودساز بوده است. دلیل این امر به کاهش فعالیت‌های اجتماعی اقتصادی و به تبع آن کاهش حوادث برمی‌‌‌گردد چرا که افزایش فعالیت‌های اجتماعی (مانند سفر و...) برای آنها به معنی افزایش تصادف‌ها و تلفات و به‌دنبال آن پرداخت خسارت بیشتر بوده و این موضوع برای هیچ شرکت بیمه‌ای در دنیا خوشایند نیست.

به هر نحو مجموع شرکت‌های بیمه‌ای که بسختی می‌توان به آنها صنعت گفت از دریافت حق بیمه قابل توجه و در مقابل پرداخت کمتر خسارات برخوردار بوده که وضعیت سود‌سازی شرکت‌ها را با صعود‌های عجیبی همراه کرده است. فکرش را بکنید صنعتی که در مجموع 15 هزار نیروی کار در کمتر از 1000 شعبه آن مشغول بوده و در 9 ماه سال‌جاری در حدود 79 هزار میلیارد حق بیمه دریافت کرده و در مقابل 41 هزار میلیارد تومان خسارت پرداخت کرده، چه میزان سود‌سازی داشته است.

این در حالی است که حتی با وجود هزینه‌های جانبی، مالیات و عوارض باز هم این شرکت‌های بیمه‌ای هستند که برنده معاملات با اشخاص حقیقی و حقوقی‌اند. احتمالاً با شنیدن چنین اعدادی، دلیل حقوق‌های نجومی مدیران عامل شرکت‌های بیمه‌ای مشخص خواهد شد.

با وجود درآمد بالای این شرکت‌ها، از توسعه فنی، زیر ساختی، تنوع بیمه‌ای برخوردار نبوده و چالش‌هایی که در 9 مورد آنها را برشمرده‌ایم، گریبان فعالیت این شرکت‌ها را گرفته یا بالاخره خواهد گرفت:
1. صنعت بیمه تنها نمی‌تواند با دریافت حق‌بیمه بقای خود را تضمین کند. در حقیقت حق‌بیمه‌های دریافتی توسط این صنعت، می‌بایست به سرمایه‌گذاری و ایجاد درآمد اختصاص یابد، در اغلب کشورها نیز صنعت بیمه سود اندکی از محل عملیات بیمه‌گری خود به دست می‌آورد و تنها با سرمایه‌گذاری مبالغ حاصل از عملیات بیمه‌گری می‌تواند سود مؤثر و بلندمدتی ایجاد کند.
این در حالی است که بخش قابل توجهی از سرمایه‌گذاری شرکت‌های بیمه به‌صورت سپرده‌گذاری در بانک بوده و عمده سود‌سازی آنها نیز از محل‌های غیر مولدی مانند تسعیر ارز بوده است،
2. در شرایط تورمی و با افزایش فشارهای اقتصادی (همچون بیکارشدن بیمه‌پردازان و ورشکستگی یا کاهش درآمدهای شرکت‌ها) ممکن است تمایل به فسخ قراردادهای بلندمدت از جمله بیمه‌‌‌های عمر و سرمایه‌گذاری افزایش یابد.
از طرفی توسعه‌ بیمه‌های زندگی و عمر رقیبانی جدی چون بورس، بانک و تورم دارد که بازار بیمه‌های زندگی را بشدت کساد کرده و در مقابل نیز شرکت‌های بیمه‌ای طرح‌ها و بازاریابان حرفه‌ای برای تأمین درآمد از این محل را تربیت نکرده‌اند،
3. ضعف اطلاع‌رسانی شرکت‌های بیمه در معرفی محصولات بیمه‌ای،
4. طراحی نشدن محصولات بیمه‌ای متناسب با نیاز مشتریان،
5. نبود سازوکار مناسب برای شناسایی ریسک‌های بیمه‌گذاران و طراحی محصولات بیمه‌ای،
6. ضعف شرکت‌های بیمه در فرایند پرداخت خسارت و جلب رضایت بیمه‌گذاران
7. استفاده نکردن بهینه از فناوری و روش‌های نوین برای معرفی محصولات بیمه‌ای،
8. دانش فنی و نیروهای کاردان؛ عامل رشد و توسعه،
9. بیش از 40‌درصد بازار بیمه در دستان بیمه‌های دولتی است و از آن طرف دیگر بیمه‌ها نیز تحت انحصارات شدید رشد کرده و این صنعت را به صنعت کارگزاران بورس شبیه کرده.
ترفند‌های سودسازی
حتی اگر یک بار بنا به هر دلیل و اتفاقی مسیر شما به یک شرکت بیمه خورده باشد، با انواع و اقسام ترفند‌ها و توجیه این شرکت‌ها در پرداخت خسارات مواجه خواهید شد، که سر آخر حداقلی‌ترین مبالغ را تحت عنوان بیمه به شما پرداخت خواهند کرد.
این ذهنیت تا جایی در مردم پیشروی کرده که تقریباً سیاه‌ترین نگاه‌ها در جامعه نه به بانک‌هاست و نه به دیگر اداره‌ها بلکه این بیمه‌ها هستند که روی اعصاب بوده‌اند. بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که افزایش تعرفه‌ها در رشته‌های مختلف بیمه‌ای به‌صورت میانگین 40‌درصد بوده که در بعضی موارد از این رقم نیز متجاوز شده است. در عین حال اما علاوه بر افزایش قیمت تعرفه‌ها، ترفند‌هایی وجود دارد که بیمه‌ها برای دریافت حق بیمه بیشتر و پرداخت خسارت کمتر از آن استفاده می‌کنند.
به‌عنوان مثال شما به‌عنوان یک شخص حقیقی یا حقوقی قرار داد بیمه درمانی با یک بیمه می‌بندید و شرکت بیمه پس از یک سال ضریب خسارت شما را بیشتر از 50‌درصد شناسایی می‌کند. یعنی شما 50 هزار تومان حق بیمه پرداخت کرده‌اید و در عوض 75 هزار تومان حق خسارت از بیمه دریافت کرده‌اید، با این اوصاف شرکت بیمه در قرار داد بعدی حق بیمه خود را حداقل دو برابر خواهد کرد تا هم سود کم سال قبل جبران شده و هم افزایش سود در سال بعدی را تضمین کند. نزدیک به 20‌درصد از فعالیت‌های بیمه‌ای‌ها در حوزه درمان است.
در بحث بیمه‌های بدنه و ثالث که چیزی در حدود 45‌درصد بیمه نامه‌ها را در برگرفته‌اند، شرکت‌های بیمه‌ای علاوه بر افزایش حدود 40درصدی تعرفه در یک سال اخیر به ابتکارات جدیدی نیز دست زده‌اند.
به‌عنوان مثال اینکه این شرکت‌ها خودرویی مانند 207 را جزو خودرو‌های لوکس محسوب کرده و طبعاً خسارات پایینی برای آن تعیین می‌کنند. بنابراین در همین دو رشته بیمه‌ای که حدود 60‌درصد از بازار را در برمی‌گیرد از چنین ترفند‌هایی برای افزایش درآمد استفاده می‌شود که همین موضوع دید‌های منفی در بین مردم ایجاد کرده است.
*مرتضی عبدالحسینی/ خبرنگار ایران