انتظار برای اعلام توافق در ظهر سه‌شنبه / جزييات توافق
برخی رسانه‌ها از قطعی شدن برگزاری اجلاس نهایی وزرای ایران و 5+1 در ساعت 13 به وقت تهران خبر می‌دهند. پیش از این، زمان قرائت بیانیه از سوی ظریف و موگرینی نیم ساعت پس از این جلسه اعلام شده بود.
سارا معصومي- خبرنگار اعزامی اعتماد به وين / طولاني اما اميدوار‌كننده. مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 وارد هجدهمين روز خود شده است. عبور مداوم از تمديدهاي متعدد توافقنامه موقت ژنو همه را اميدوار كرده است كه ٧ وزير امور خارجه در وين مانده‌اند تا برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) را به سرانجام برسانند. مانده‌اند تا ١٢ سال مذاكره براي مذاكره را به مذاكره براي توافق تبديل كنند. مانده‌اند تا قريب به ١٠٠ صفحه متن برجام را از هرگونه پرانتز و تعبير و تفسيري تهي كرده و راهي پايتخت‌هاي ٧ كشور كنند. مانده‌اند تا متن قطعنامه‌اي ديگر را اين‌بار با حضور كشوري كه قرباني قطعنامه‌هاي شوراي امنيت شده است تكميل كرده و به شوراي امنيت بفرستند تا ٦ قطعنامه پيشين خود را ملغي اعلام كند. مانده‌اند تا فصل جديدي در رابطه ميان ايران و غرب بگشايند؛ فصلي كه مي‌تواند در خود علاوه بر همكاري‌هاي اقتصادي و سياسي، مبارزه با تروريسم را در روزهاي خون و وحشت خاورميانه به همراه داشته باشد. مانده‌اند تا ايران و امريكا براي نخستين‌بار پس از انقلاب اسلامي ايران توافقنامه‌اي مشترك را قرائت كنند و وارد فاز اجراي توافق شوند.
ايران و 1+5 در دو سال گذشته به اندازه تمام ١٠ سال قبل از آن راه آمده‌اند. در راس اين شش ضلعي امريكايي ايستاده است كه در سال ٢٠٠٥ ميلادي در حالي كه همين تيم مذاكره‌كننده امروز آن سوي ميز تروييكاي اروپايي نشسته بود، از واشنگتن دستور داد: توافق نكنيد و همان شد كه كاخ سفيدنشين‌ها خواستند. امروز اما وزير امور خارجه همان كشور ١٨ روز از ماه كاري خود را در وين مي‌گذراند و نه تنها دستور نمي‌دهد كه مذاكره مي‌كند. نه تنها امتياز مي‌دهد كه به تعبير ايران از معاهده منع تكثير تسليحات هسته‌اي موسوم به ان‌پي‌تي براي برخورداري از حق غني‌سازي اورانيوم تعظيم مي‌كند و راه را براي همكاري‌هاي هسته‌اي جهان با ايران هم هموار مي‌كند.
در ١٨ روز گذشته وزراي امور خارجه تروييكاي اروپايي و همتاهاي آنها در چين و روسيه به وين آمده و رفته‌اند اما جان كري كه بسياري او را پاشنه آشيل اين مذاكرات مي‌دانند پاي ثابت حضور در وين بوده است. اين نخستين‌بار پس از جنگ جهاني دوم است كه رييس دستگاه ديپلماسي ايالات متحده براي بررسي تنها يك موضوع خاص در يك مكان واحد به مدت ١٨ روز باقي مي‌ماند. جان كري و وزير امور خارجه ايران در بزنگاه‌هاي تاريخي در قريب به دو سال گذشته بيش از آنكه شبيه دو ديپلمات مذاكره كرده باشند مانند دو چريك براي به دست آوردن بهترين‌ها جنگيده‌اند؛ جلسات مداوم شبانه كه بعضا تا سحر هم به درازا كشيده است. حضور در مذاكرات با عصا يا ويلچير، همه و همه از عزمي براي پايان دادن به اين پرونده خبر مي‌دهد.
شب گذشته عقربه‌هاي ساعت كه به ٢٤ به وقت وين رسيد، سومين تمديد توافقنامه موقت ژنو هم پايان يافت. تا لحظه تنظيم اين خبر هنوز مقامي از ١+٥ مقابل كوبرگ نايستاده و از تمديد مجدد اين توافقنامه از صبح سه‌شنبه خبر نداده است. محمدجواد ظريف عصر روز گذشته به وقت وين براي گفت‌وگوي خصوصي با حسين فريدون، مشاور ويژه رييس‌جمهور بر روي بالكن آمد. خبرنگاران به سنت اين ١٧ روز صداي خود را بلند كرده و از آقاي وزير سوال‌هايي پرسيدند كه جواب‌هاي صريح و كوتاه مي‌طلبد. خبرنگاري از ظريف پرسيد: آقاي دكتر! امشب تمام مي‌شود؟ وزير امور خارجه ايران سرش را به نشانه منفي تكان داد.
خبرهاي رسيده از داخل كوبرگ حاكي از آن است كه جدال كارشناسان، مديران سياسي و وزراي امور خارجه ايران و ١+٥ با متن ادامه دارد. به اين جمع سياسي و حقوقي، ارنست مونيز، وزير امور انرژي ايالات متحده و علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژِي اتمي ايران را هم اضافه كنيد. مرداني كه چند ساعت پيش گواهي دادند كه ضميمه فني تمام شده است و حالا شايد كار توافق تنها به يك تصميم سياسي آخرين لحظه وابسته است. منابع نزديك به تيم مذاكره‌كننده مي‌گويند كه ايران و ١+٥؛ ٤٨ ساعت گذشته را به شكل فشرده و نفسگير مشغول وارد كردن راهكارهاي جديد به متن توافق و ضميمه‌ها و همچنين تطبيق متون بوده‌اند. با توجه به بي‌اعتمادي نهادينه شده‌اي كه به خصوص ميان ايران و امريكا در اين گردونه وجود دارد مديران سياسي و كارشناسان دو طرف بايد تمام ١٠٠ صفحه‌اي را كه شامل متن توافق و همچنين ٥ ضميمه مي‌شود خوانده و با هم تطبيق دهند. به اين توافق و ضميمه‌هاي آن، متن قطعنامه شوراي امنيت را هم بايد اضافه كرد.
از صبح دوشنبه فضا در مقابل كوبرگ و خيمه خبرنگاران بر اين استدلال مي‌چرخيد كه اروپايي‌ها به همراه چين و روسيه توافق را تا پيش از پايان روز دوشنبه به وقت وين مي‌خواهند اما ايران و امريكا تن به هر توافقي نمي‌دهند. اين دو كشور همان‌گونه كه وزراي امور خارجه آنها روز جمعه اعلام كردند عجله‌اي براي رسيدن به توافق ندارند. توافق را مي‌خواهند اما توافق خوب.
وزير امور خارجه چين صبح روز دوشنبه وارد كوبرگ شد. جهت‌گيري‌هاي وزراي امور خارجه چين و روسيه در مذاكرات به گونه‌اي است كه حضور آنها در بزنگاه‌هاي تاريخي مذاكرات همواره تعبير به نزديكي اتفاقي سرنوشت ساز شده است. «وانگ يي» وزير خارجه چين پيش از ورود به كوبرگ و ديدار با محمدجواد ظريف به خبرنگاران گفت: ما معتقديم نبايد بيش از اين در توافق هسته‌اي تاخير ايجاد شود. شرايط كنوني براي ما براي حصول توافق مهيا است در نتيجه وزراي خارجه كشورها بار ديگر در وين گردهم آمده‌اند. با مشورت‌هاي فشرده در روزهاي اخير، پيشرفت زيادي در مرحله نهايي مذاكرات حاصل شده است. هيچ توافقي توافق بي‌نقص و كاملي نيست اما نبايد بيش از اين در توافق هسته‌اي تاخير ايجاد شود.
هرچند سخنان وزير امور خارجه چين گوياي كاسه صبر چيني‌ها بود كه اندك اندك در حال لبريز شدن است اما سخنان سيدعباس عراقچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده در صبح دوشنبه، خبرنگاران را به اين قطعيت رساند كه شايد مذاكرات تا صبح سه شنبه هم ادامه پيدا كند. عراقچي در گفت‌وگويي كوتاه در خصوص وضعيت مذاكرات در كوبرگ گفت: مذاكرات به لحظات نفسگير رسيده است. تا زماني كه برخي مشكلات حل نشود نمي‌توان گفت به توافق رسيده‌ايم. قول نمي‌دهم كه موضوعات براي امشب يا فردا شب حل شود.
آنچه كه در ٧٢ ساعت گذشته در وين ميان تيم‌هاي خبري كشورهاي متفاوت حاضر در مذاكرات گذشته دال بر اين است كه توافق حاصل شده است و تنها تميزكاري‌هاي آخر باقي مانده است. با اين همه ديدارهاي دنباله‌دار ميان وزراي امور خارجه ايران و امريكا و ديدار مديران سياسي دو كشور كه تا ساعت ٤ بامداد روز دوشنبه ادامه پيدا كرده بود نشان از اين حقيقت داشت كه هنوز يك تا دو اختلاف باقي مانده است كه به تصميمي سياسي نياز دارد.
يكي از اصلي‌ترين پرسش‌هايي كه در ٧٢ ساعت گذشته به خصوص در داخل ايران زبان به زبان گشته اين است كه چرا اعلام توافق به تاخير افتاده است و چرا وزراي امور خارجه شش كشور مقابل ايران با چنين صبر و طمانينه‌اي منتظر آن لحظه موعودي هستند كه مي‌توانست زودتر از اينها هم حاصل شود؟ به نظر مي‌رسد كه ترس از تاثير‌گذاري حاشيه‌ها بر متن است كه به خصوص مذاكره‌كنندگان ايران و امريكا را دچار نوعي احتياط ورزي در خصوص رسيدن به توافق كرده است. در داخل ايالات متحده، كنگره‌اي تا دندان مسلح به جمهوري‌خواهان وجود دارد كه از جان كري مي‌خواهد نه تنها توافق نكند كه از پاي ميز مذاكره هم برخيزد. در خارج از ايالات متحده، متحداني هستند در همسايگي ايران كه در چند سال اخير به خصوص پس از ٢٠٠٦، نان خود را در قطعنامه‌هاي شوراي امنيت عليه ايران چرب كرده‌اند. متحدان عربي چون عربستان سعودي كه به ترسيم پروژه ايران‌هراسي كمك كرده و با اغراق در خصوص برنامه هسته‌اي ايران در اين سال‌ها بيش از گذشته سود سياسي و اقتصادي را عايد خود كرده‌اند. متحدان عربي و غيرعربي كه توهم‌هاي خود در خصوص برنامه هسته‌اي ايران را كه با هيچ كدام از اسناد سرويس‌هاي اطلاعاتي همخواني نداشته است به مجمع عمومي سازمان ملل برده‌اند و فرياد زده‌اند: توافق نكنيد. با علم به چنين حاشيه‌هايي است كه حتي اگر ايران و ١+٥ در داخل كوبرگ هم به يكديگر بابت رسيدن به اين توافق خسته نباشيد گفته باشند، تا زمان پايان بازبيني‌ها و برداشتن گام‌هاي اجرايي براي اعلام، سكوت اختيار مي‌كنند.
در دو سال گذشته ايران و ١+٥ هربار به بزنگاه‌هاي مهم تاريخي رسيده‌اند تاكيد داشته‌اند كه زمان خاصي براي ادامه گفت‌وگوها تعيين نمي‌كنند و ديپلماسي ادامه دارد. با اين همه اين دور از مذاكرات هسته‌اي كه جرقه‌هاي آن سپتامبر ٢٠١٣ در حاشيه مجمع عمومي سازمان ملل زده شد از همان ابتدا به قول محمدجواد ظريف به اميد مختومه شدن در يك بسته زماني مشخص بود كه آغاز شد. عصر روز دوشنبه همه‌چيز براي اعلام توافق مهيا است: هفت وزير در كوبرگ، خبرنگاران رسانه‌هاي متفاوت جهاني در خيمه گاه كمين كرده‌اند و متن توافق به انضمام پيوست‌ها هم روي ميز قرار دارد. با اين همه هنوز حلقه‌اي كه هيچ كس نمي‌داند مفقود است و تعارف در اعلام توافق ادامه دارد. خبرنگار گاردين كه اين روزها در لابي هتل ماريوت مقابل كوبرگ مي‌نشيند در توييتر خود در خصوص زمان اعلام توافق مي‌نويسد: تمام توافق‌هايي كه در طول تاريخ مذاكرات سياسي ميان ايران و طرف مقابل منعقد شده، در تاريكي شب بوده است ! به نظر مي‌رسد كه نه تنها خبرنگاران كه ايران نيز بايد براي شنيدن خبر نتيجه اين مذاكرات، شب‌زنده‌داري كند.
اين توافق پايان كار نيست
اعلام حصول توافق در وين به معناي اجرايي‌شدن فوري آن نخواهد بود. تيم‌هاي مذاكره‌كننده ايران و امريكا بايد اين ٨٠ تا ١٠٠ صفحه را به پايتخت‌هاي خويش ببرند. مذاكره‌كنندگان بايد براي نمايندگان مردم بگويند چرا با چنين توافقي به خانه آمدند. بايد از داده‌ها و ستانده‌ها بگويند. بايد بتوانند نمايندگان مردم در نهادهاي متفاوت در دو كشور را متقاعد كنند كه اين بهترين توافقي بود كه ممكن بود. كاري كه نه در ايران آسان خواهد بود و نه در امريكا. مذاكره مذاكره‌كنندگان همچنان پس از سه‌شنبه و توافق هم ادامه دارد اما اين‌بار در خاك زمين خودي و با حريفي كه بيشتر رقيب سياسي است تا منتقد مستقل. در كنگره امريكا، قانونگذاران ٦٠ روز فرصت خواهند داشت كه بگويند: آري يا خير ؟ باراك اوباما خود را براي آن «خير» آماده كرده است. اگر راي به «نه» داده شود وي كارت سبز وتو را رو خواهد كرد. در چنين شرايطي مخالفان بايد راي ١٢ دموكرات را كه هم حزب اوباما هستند در سال رقابت‌هاي انتخاباتي براي رياست‌جمهوري در سبد خود قرار داده و آن وتو را ملغي كنند. تحليل‌گران امريكايي مي‌گويند كه در پايان اين دوئل، توافق را وتو اوباما نجات خواهد داد.
باراك اوباما پيش از اين يك بار به مخالفان خود گفته بود: «اين توافق براي هميشه نام من را روي خود خواهد داشت.» اين عبارت رييس‌جمهور امريكا به اين معناست كه توافق بدي در كار نخواهد بود. جان كري نيز در همين دور از مذاكرات هسته‌اي در وين در توجيه تطويل مذاكرات گفت: اين توافق نه براي چند روز و چندماه كه براي چند دهه تنظيم مي‌شود. اگر امروز اين توافق قطعي شود هنوز تا اجراي آن گام‌هاي بسياري بايد برداشته شود. گام‌هايي كه مي‌تواند اجراي توافق را به چندماه ديگر موكول كند.
گاردين در گزارشي تفصيلي در خصوص گام‌هايي كه از اين پس بايد برداشته شود، مي‌نويسد:
توافق هسته‌اي توسط قطعنامه جديد شوراي امنيت تاييد مي‌شود. اين قطعنامه تمام قطعنامه‌هاي پيشين را كان لم يكن مي‌كند.
كنگره امريكا دو ماه فرصت دارد كه توافقنامه را مورد بازبيني قرار دهد. پس از اين دو ماه، ٢٢ روز بيشتر در نظر گرفته شده است براي راي‌گيري، وتو احتمالي رييس‌جمهور و سپس راي‌گيري دوم كه مشخص شود آيا مخالفان مي‌توانند ٦٧ راي را براي كان لم يكن كردن راي نهايي به دست آورند. در اين فاصله مجلس شوراي اسلامي و ديگر نهادها هم در ايران بايد اين توافق را بررسي كنند اما در ايران بن‌بست زماني تعيين نشده است.
با فرض اينكه توافق از مجالس زنده بيرون مي‌آيد، مراحل اجرا آغاز مي‌شود. ايران برداشتن گام‌هاي فني را آغاز مي‌كند و برداشته شدن تحريم‌هاي مالي و اقتصادي ايران هم آغاز مي‌شود. ايران تعداد سانتريفيوژها را طبق توافق كاهش مي‌دهد. قلب رآكتور آب سنگين اراك را بازطراحي كرده و اقدام به كاهش ذخيره اورانيوم خود خواهد كرد. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نظارت‌هاي خود را بر اين روند آغاز مي‌كند. هم‌زمان تيمي از همين آژانس هم بررسي مساله پي‌ام‌دي و مختومه اعلام كردن آن را آغاز مي‌كند.
هم‌زمان با اقدام‌هاي فني ايران، اوباما با استفاده از قدرت رييس‌جمهور تحريم‌هاي امريكا را معلق نگه مي‌دارد. اتحاديه اروپا هم راي به لغو تحريم‌هاي اين اتحاديه مي‌دهد. هر دو اين اقدام‌ها زماني انجام مي‌شود كه ايران گام‌هاي فني خود را برداشته باشد. در مرحله آخر كه احتمالا بايد نزديك به پايان سال جاري ميلادي باشد، تمام تحريم‌هاي اقتصادي و مالي از ميان برداشته خواهد شد. نظارت‌هاي جديد آژانس بر اساس توافق جامع هسته‌اي كه مورد تاييد ايران و ١+٥ بوده است، آغاز مي‌شود.
