موسسات و شرکتهای بیمهای همانند سایر صنایع در فضای کلان اقتصاد فعالیت میکنند و بنا به میزان قدرت قانون تقاضا و عرضه حاکم بر آن، بخشی از کیک اقتصاد را تشکیل میدهند. پایداری، سلامت و عمق فعالیت شرکتهای بیمه تابع قوانین و شرایط حاکم بر کل اقتصاد است. به همین دلیل فعالیت بیمهگری دارایی شرکتهای بیمه در معرض ریسکهایی است که از بازار نشات گرفته و به صنعت بیمه نیز نفوذ میکند.
ریسک بازار یا ارزش در معرض ریسک به ریسکهایی اطلاق میشود که موسسه بیمه به دلیل نوسان قیمت در بازار با آن مواجه است. ریسک بازار انواع مختلفی دارد که از مهمترین آنها میتوان به ریسک نرخ ارز و کاهش ارزش ریال، ریسک نرخ بهره، ریسک مالکیت، ریسک افزایش نقدینگی اشاره کرد.
آییننامه 69بیمه مرکزی از دو فاکتور بهعنوان شاخصی برای سنجش ریسک بازار استفاده کرده است؛ سهام و املاک و مستغلات. ریسک بازار زمانی به وجود میآید که
موسسات بیمهای بهطور فعالانه دارایی، بدهی و اوراق مشتقه خود را معامله کنند. به همین دلیل است که آییننامه مذکور برای ارزش پرتفوی سهام ضریب ریسک 3/28 و برای ارزش کل املاک و مستغلات ضریب ریسک 6/2درصد را نظر گرفته است.
در این گزارش تلاش شده است تا سرمایههای در معرض ریسک بازار شرکتهای بیمه در قالب سه بخش دولتی(بیمه ایران)، دولتی خصوصی شده(آسیا، البرز و دانا) و خصوصی(سایر شرکتها) بررسی شود.
به همین منظور برای نشان دادن ارزش پرتفوی سهام که با ضریب بیشتری در معرض ریسک است، از سرمایهگذاریهای کوتاهمدت و بلندمدت شرکتهای بیمه استفاده شده است. همچنین داراییهای ثابت مشهود نیز بهعنوان نماینده ارزش کل املاک و مستغلات تعیینشده است.
ریسک بازار در بخش دولتی
سرمایهگذاریهای کوتاهمدت و سرمایهگذاریهای بلندمدت بیمه ایران سهم قابلتوجهی از داراییهای این شرکت را تشکیل میدهد اما روندی کاهشی را دنبال کرده است. سهم مجموع این سرمایهگذاریها از کل داراییها در سال 91 معادل 8/22درصد بوده که در سال 95 به 1/19 درصد کاهشیافته و انتظار میرود تا سال 98 به کمتر از 17درصد کل داراییها برسد(شکل1).
داراییهای ثابت مشهود که اقلامی همچون ساختمان، تأسیسات، وسایل نقلیه، اثاثه و منصوبات را در بر میگیرد، نسبت به سرمایهگذاریها مسیری معکوس را در پی داشته و سهم آن از کل داراییهای بیمه ایران در سال 91 معادل 3/21 درصد بوده که در سال 95 به 5/25 افزایش یافته و انتظار میرود تا سال 98 به بیش از 30درصد داراییها برسد(شکل2).
با توجه با نوسانات اخیر بازار باید خاطرنشان کرد بیمه ایران که 38درصد صنعت بیمه کشور را نمایندگی میکند از بعد مدیریت ریسک بازار در مسیر درستی گام برداشته است. به عبارتی بیمه ایران سهم سرمایهگذاریها (از کل داراییهای خود) که دارای ضریب ریسک بالاتری است را کاهش داده و سهم داراییهای ثابت مشهود (از کل داراییهای خود) که ضریب ریسک کمتری دارند را افزایش داده است.
ریسک بازار در بخش دولتی خصوصی شده
شرکتهای بیمه آسیا، البرز و دانا در سال 91 بیش از هشت هزار میلیارد ریال سرمایهگذاری کوتاهمدت و بلندمدت داشتهاند که 6/21درصد کل داراییهای آنها را تشکیل میدهد.
این عدد در سال 95 بالغبر 21.5هزار میلیارد ریال بوده که 5/25درصد از کل داراییها را شکل میدهد، لذا سرعت رشد سرمایهگذاریهای کوتاه و بلندمدت نسبت به افزایش داراییها بیشتر بوده است.(شکل3).
داراییهای ثابت مشهود این سه شرکت بیمهای در سال 91 بالغبر 7.6 هزار میلیارد ریال بوده که سهمی 6/21درصدی از کل داراییها -که بیش از 37هزار میلیارد ریال بوده- داشته است. سرعت رشد داراییهای ثابت مشهود نسبت بهکل داراییها کمتر بوده است چنانکه در سال 95 داراییهای ثابت مشهود کمتر از 10هزار میلیارد ریال و کل داراییها 84.5هزار میلیارد ریال گزارششده که سهم آن حدودا نصف شده و به 8/11درصد کاهشیافته است(شکل4).
روند طی شده برای شرکتهای دولتی خصوصی شده که نماینده 4/24درصد صنعت بیمه در سال 95 بودهاند، چندان مطلوب ارزیابی نمیشود چراکه بخش بزرگتری از داراییهای آنها در معرض ریسک و نوسانات بازار قرارگرفته است.
ریسک بازار در بخش خصوصی
سهم شرکتهای خصوصی از بازار بیمه طبق آمار سال 95 معادل 6/37درصد گزارششده است. کل داراییهای بخش خصوصی در سال 91 بیش از 265هزار میلیارد ریال بوده که 24درصد آن در قالب سرمایهگذاریهای کوتاهمدت و بلندمدت و 16درصد آن نیز در قالب داراییهای ثابت مشهود گنجاندهشده است.
بخش خصوصی در تخصیص داراییهای خود نسبت به دو بخش دیگر دولتی و دولتی خصوصی شده از تعادل بیشتری برخوردار بوده است. سال 95 از 659.6هزار میلیارد ریال دارایی، 8/25درصد آن در قالب سرمایهگذاریها و 7/15درصد در قالب داراییهای ثابت مشهود جای گرفته است.
انتظار میرود تا سال 1395 میزان سرمایهگذاریهای کوتاهمدت به 152.9هزار میلیارد ریال، سرمایهگذاریهای بلندمدت به 89.6هزار میلیارد ریال و مجموع آن به 242.4هزار میلیارد ریال برسد.
همچنین داراییهای ثابت مشهود نیز مرز 167.5هزار میلیارد ریال را طی کند. کل داراییهای شرکتهای خصوصی نیز به 956.7هزار میلیارد ریال برسد(شکل5و 6).
بهصورت کلی میتوان عنوان کرد که طبق آمار سال 95 و در قالب سرمایهگذاریها در بخش دولتی معادل 1/19درصد، در بخش دولتی خصوصی شده 5/25درصد و در بخش خصوصی معادل 8/25 از کل داراییهایشان در معرض ریسک بازار با ضریب ریسک 3/28درصد قرار دارد.
همچنین 5/25 درصد داراییهای بخش دولتی، 8/11درصد داراییهای بخش دولتی خصوصی شده و 7/15درصد داراییهای بخش خصوصی در قالب داراییهای ثابت مشهود، ضریب ریسک 6/2درصدی را متحمل میشوند.
باید توجه داشت که سایر داراییهای شرکتهای بیمه همچون موجودی نقد، مطالبات و سایر حسابهای دریافتنی بخش قابل توجهی از دارایی آنها را تشکیل میدهد که طبیعتا در معرض ریسک بازار قرار دارد؛ اما از آنجایی که کاهش زیاد این دسته از حسابها برای شرکتهای بیمه مقدور نیست و حتی وجود بخش اعظمی از آن ضروری است، در ارزیابی ریسک بازار گنجانده نشده است.